-Хөрөнгийн зах зээлийн холбогдолтой хуулиудыг энэ хаврын чуулганаар амжиж батлуулахаар ажиллаж байна. Та хөрөнгийн зах зээлийн эрхзүйн орчны талаар ямар бодолтой явдаг вэ?
-Өнөөдөр манай хууль эрх зүйн орчинд хамгийн ихээр дутагдаж байгаа зүйл бол хөрөнгө оруулагчийн эрх ашгийг хамгаалах асуудал. Үнэт цаас гаргаж, хөрөнгө босгох үйл явц нь хөрөнгө оруулагчийн итгэл найдвар, ирээдүйн талаар эерэг хүлээлтэд тулгуурладаг. Хөрөнгөө компанийн хувьцаанд байршуулж байгаа хүн өөрт учирч болох бизнесийн болон үнэ ханшийн эрсдэлээ ойлгож шийдвэрээ гаргаж байгаа ч өнөөгийн зохицуулалтын ядмаг орчинд хохирч үлдэх тохиолдол их гарч байна. Ийм нөхцөлд манай зах зээл дээр ямар ч хөрөнгө оруулагч эрсдэлээ төлөвлөж чадахгүй бөгөөд мөн ихээхэн хэмжээгээр хөрөнгө оруулалт хийхгүй.
Жишээ нь “Анод” банкны үнэт цаасыг анх гаргаж байхад хүмүүс ихээхэн сонирхож хувьцааг нь худалдан авч байсан. Ихэнх хөрөнгө оруулагчид Төв банкны зүгээс хийдэг хянан шалгалт, хөрөнгийн зах зээлийн зохицуулах байгууллагууд, үйл ажиллагаа явуулж байгаа мэргэжлийн байгууллагуудын гаргасан дүгнэлт, зөвшөөрөл зэрэгт итгэж хөрөнгөө байршуулсан. Гэтэл хувьцаагаа гаргаад 5 сарын дараа дампуурсан. Тэр тусмаа хөрөнгө оруулагчид дотроо жижиг хувьцаа эзэмшигчид хамгийн ихээр хохирч үлдсэн.
Хяналтын багцдаа ч хүрэхгүй байгаа энэ жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг яаж хамгаалах, тэдний төлөөллийг компанийн удирдлага, ТУЗ-д яаж оруулах юм гэсэн зохицуулалт байдаггүй. Жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашиг их зөрчигддөг. Энэ талын зохицуулалтыг их тодорхой болгох хэрэгтэй. Үүнийг бий болгоё гэхээр эргээд хувьцаат компаниудад тавих шаардлагыг олон улсын жишигт нийцүүлэх ёстой юм.
-Нөгөө талаар мэргэжлийн хөрөнгө оруулагч, institutional investor буюу байгууллагын хөрөнгө оруулагчийг бий болгосноор жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалах нэг нөхцөл бүрдэх байх?
-Institutional investor-ын гол ач холбогдол нь зах зээлийг тогтвортой болгох, зах зээлд трэнд тодорхойлогч болдог. Өнөөдөр манайд дотоодын institutional investor буюу байгууллагын хөрөнгө оруулагч гэж байхгүй учраас жижиг, хувь хөрөнгө оруулагч нар их байгаа. Байгууллагын хөрөнгө оруулагчийн ач холбогдол нь мэргэжлийн баг санг удирдаж эрсдэлээ нарийн тооцож, хөрөнгө оруулах компанийнхаа талаар бүрэн судалгаа хийж хөрөнгө оруулах эсэхээ шийддэг.
Жишээ нь Америкт Уорен Баффетын Berkshire Hathaway хөрөнгө оруулалтын сан байдаг. Тус сан өнөөдөр ямар хувьцаа авч байна гэдэг мэдээлэл нь нээлттэй байдаг бөгөөд тэр нь жижиг хөрөнгө оруулагчдад чиг хандлага болж өгдөг.
Манайд өнөөдөр үндэсний хэмжээний ийм том хөрөнгө оруулагч байдаггүй. Нэг ёсондоо зах зээлийг тодорхойлогчид алга гэсэн үг. Тийм болохоор хувь хүмүүс реклам сурталчилгаанд итгээд маш ихээр хөрөнгө оруулаад, эцсийн дүндээ хувь хүмүүс л хохирч үлддэг.
-Үндэснийхээ том хөрөнгө оруулагчдыг бий болгох, нөгөө талаар гадаадын тэр том хөрөнгө оруулагчдыг оруулж ирэхэд юу дутагдаж байна вэ? Гадаадынхан манай хууль эрх зүйн орчныг ойлгохгүй, чамлаж байна уу? Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай шинэ хууль батлагдахаар яригдаж эхэллээ шүү дээ?
-Чамлаж байна. Хамгийн наад захын жишээ хэлэхэд Аудитын тухай хууль, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хуулийг олон улсын жишигт хүргэх хэрэгтэй.
Мөн түрүүний ярьсан хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалсан заалтыг Компанийн тухай хууль, Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд тодорхой тусгах хэрэгтэй. Манай бирж дээр 400 гаруй компани бүртгэлтэй байдаг ч тэдний дийлэнх нь нээлттэй, ил тод үйл ажиллагаа явуулдаггүй, санхүүгийн тайлан балансаа бодитоор гаргадаггүй, ногдол ашиг тараадаггүй, компанийн засаглал байхгүй зэргээр хувьцаа эзэмшигчдийг хохироосоор байна.
Дотооддоо мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчдыг бий болгоё гэхээр Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хууль алга. СЗХ-ноос баталсан Хамтын сангийн үйл ажиллагааг зохицуулах журам гэсэн ганцхан журмаас өөр ямар ч эрх зүйн зохицуулалтгүй. Нөгөө талаас даатгалын компаниуд, банкууд, нийгмийн даатгал гээд их хэмжээний мөнгө төвлөрүүлчихсэн байгууллагуудад хөрөнгийн зах зээл рүү орж хөрөнгөө эргэлдүүлэх, өсгөх боломжийг нь олгох хэрэгтэй.
-Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хуулийн төсөл боловсруулагдаад мэргэжлийн байгууллагуудаас санал авч байгаа гэсэн. Энэ хуулийн төсөлд ямар асуудлыг тодорхой тусгаж өгөх ёстой талаар таны саналыг сонсъё?
-Хөрөнгө оруулалтын сан байгууллаа гэхэд тэр нь өөрөө маш олон байгууллага, хувь хүмүүсээс хөрөнгийг нь татан төвлөрүүлсэн, бас л итгэлцэл дээр суурилсан байгууллага байна. Энэ тал дээр зохицуулалтуудыг нь маш тодорхой хийх ёстой. Тэр ХОС нээлттэй, ил тод, шударга үйл ажиллагаа явуулахын тулд яах ёстой, Fund manager-үүдийн эрх, үүрэг нь ямар байх, ил тод байхын тулд аудитын болон үнэлгээний байгууллагууд ямар үүрэгтэй зах зээлд оролцох, үнэт цаасны бүртгэлийг хэн хийх юм гээд маш олон байгууллага уялдаатай хамтран ажиллаж байж ХОС-гийн үйл ажиллагааг хяналтдаа байлгаж, ил тод авч явах ёстой. Тэгэхээр ганцхан ХОС-гийн тухай хуулиас гадна аудит, үнэлгээ, нягтлан бодох бүртгэл зэрэг холбогдох хууль тогтоолд өөрчлөлт орох хэрэгтэй болно.
-Одоо бид хөрөнгийн зах зээлийн малгай хуулиудыг л батлахаас гадна түрүүний ярьсанчлан аудит, нягтлан бодох бүртгэл, үнэт цаасны бүртгэл гээд олон асуудлыг шийдэж, олон улсын стандартад хүргэх ёстой байх. Гэтэл нягтлан бодох бүртгэл, аудитын салбарынхан таг чиг байх юм?
-Тийм л дээ. Ганц Үнэт цаасны зах зээлийн тухай, эсвэл Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хуулийг батлаад бүх юм сайхан болчихгүй. Уялдаа холбоотой хуулиудаа ч эргэж харах ёстой болж байна. Юуг нь засах ёстой юм, юуг нь шинэчлэх хэрэгтэй гэдгийг давхар хийгээд явах ёстой. Манайд л төдийлөн олны анхааралд орохгүй байгаа болохоос биш нягтлан бодох бүртгэл, аудит гэдэг бол маш чухал зүйлүүд шүү дээ. Энэ салбарууд нь дагаад олон улсын стандартад нийцэх хэрэгтэй болно.
-Хуулийн шинэчилсэн найруулгад манай хөрөнгийн зах зээлийн бүтцийг олон улсын жишигт хүргэж, Хөрөнгийн бирж, мэргэжлийн байгууллагуудын эрх мэдэл, үүрэг хариуцлагыг нэмэгдүүлэх талаар нэлээд зүйл тусгагдсан юм билээ? Энэ талаар та ямар байр суурьтай байна?
-Зөв л дөө. Өнөөдөр нэг газар бүх эрх мэдэл төвлөрчихөөр монополь байдал үүсдэг. Мэдээлэл нэг газар төвлөрөөд ирэхээр маш их эрсдэлийг дагуулж байна. Жишээлбэл Үнэт цаасны төлбөр тооцоо, төвлөрсөн хадгаламжийн төвд гэхэд Монголын бүх иргэн, байгууллага хэдэн ширхэг хувьцаатай байна, дансандаа хэдэн төгрөгтэй байна, ямар брокерийн компани хэдэн харилцагчтай байна гээд энэ салбарын бүх мэдээлэл төвлөрчихсөн. Ганцхан энэ байгууллагаас мэдээлэл алдагдах юм бол том аюул болно гэсэн үг. СЗХ ч мөн адил маш их мэдээлэл, эрх мэдлийг өөр дээрээ төвлөрүүлдэг. СЗХ өнөөдөр энэ эрх мэдлүүдийг тарааж, мэргэжлийн байгууллагуудад нь өгч эхэлж байна.
Хөрөнгийн биржид эрх мэдлийг нь өгчих л хэрэгтэй. Олон улсын жишгээр бол хөрөнгийн биржүүд нь шинээр гаргах гэж байгаа үнэт цаасыг бүртгэж, бүртгэлттэй компаниудад шаардлагаа тавьж, хяналтаа хийдэг. Манай хөрөнгийн биржийг ч ийм жишигт хүргэх хэрэгтэй.
Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад бас нэг өөрчлөлт орж байгаа нь өөрөө өөрийгөө зохицуулдаг байгууллагуудын тухай заалт юм. Энэ нь одоо бидний хийж байгаа Монголын үнэт цаасны арилжаа эрхлэгчдийн холбоо юм.
Энэ холбооны тухай заалт албан ёсоор хуулинд орж ирж байна. Энэ мэргэжлийн байгууллагуудыг нэгтгэсэн холбоонд ажлуудыг нь өгч эхэлсэн. Урьд нь энэ зах зээл дээр мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх мэргэжилтэнд зөвшөөрөл олгох сургалтыг СЗХ явуулдаг, эрхийг нь мөн л СЗХ өгдөг байсан бол одоо Арилжаа эрхлэгчдийн холбоотой хамтарч сургалтуудаа зохион байгуулах гэх мэтээр бага багаар ажлаа шилжүүлж байна. Бид энэ холбооныхоо үйл ажиллагааг нээлттэй, ил тод явуулах тал дээр маш их анхаарч байгаа бөгөөд ойрын үед өөрийн гишүүн мэргэжлийн байгууллагуудад мөрдөн хэвшүүлэх үйл ажиллагааны стандарт, мэргэжлийн ёс зүйн кодексийг бий болгох зорилт тавин ажиллаж байна.
-Брокер, дилерийн компаниудын талаар нууц мэдээлэл ашигладаг, ёс зүй баримталдаггүй гээд элдвийн шүүмжлэл байдаг. Энэ бүхнийг одоо та нар өөрсдөө зохицуулж шийддэг болох нь гэж ойлгож болох нь ээ?
-Нөгөө л брокер, дилерийн компаниуд гэсэн ойлголт нийгэмд байсан. Сайн муугаар өчнөөн л хэлүүлсэн. Гэхдээ өнөөдрийг хүртэл Монголын хөрөнгийн зах зээлийг унагачихалгүй авч ирсэн гавьяа брокерийн компаниудад бий.
Өнгөрсөн 20 жилд төр засгаас хөрөнгийн зах зээлийг нэгдсэн бодлогоор дэмжиж ирээгүй боловч брокерын компаниуд нэг ч өдөр арилжааг тасалдуулалгүйгээр ажиллаж ирсэн. Төр засгаас хөрөнгийн зах зээлийг нэгдсэн бодлогоор дэмжихэд яаж хөгждөг жишээг бид өнөөдөр хөрш БНХАУ, Польш, Унгар зэрэг улсаас харж болно.
Бидэнд шийдэх, өөрчлөх асуудал байна уу гэвэл байна. Бид Арилжаа эрхлэгчдийн холбоогоороо дамжуулан өөрсдөө өөрчлөлт, шинэчлэлтийг эхлүүлж байна. Энэхүү шинээр мөрдүүлэх үйл ажиллагааны стандарт, ёс зүйн кодексийг гишүүн байгууллагууддаа мөрдүүлнэ. Мөрдөхгүй тохиолдолд гишүүнчлэлээс хасах хүртэл арга хэмжээ авахаар төлөвлөж байна.
0 comments:
Post a Comment