Монгол HD-н талаар

Монгол HD телевизийн Макдоналдсын мэдээтэй холбоотой хийсэн үйлдэл олон нийтийн дунд багагүй маргаан дэгдээгээд байна. Энэ талаар сэтгүүл зүйн салбарт хүчин зүтгэж яваа хүний хувьд үзэл бодлоо, зарим баримт сэлтийн хамт хүргэе.

Жишээ буруу байлаа

Монгол HD-н үндсэн санаа нь мөнгөтэй хүн хүссэн мэдээллээ хүссэн мэдээллийн хэрэгслээрээ цацаж болдог, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд мөнгө авч л байвал ямар учиртай мэдээлэл, эх сурвалж нь хэн, үнэн бодитой эсэхийг нь шалгахгүйгээр цацдаг нь буруу гэдэг асуудлыг хөндөхийг оролдож. Гэхдээ тэд нэг алдаа гаргасан. Сонгосон мэдээ нь учир дутагдалтай байлаа.

МакДоналдс нээгдэнэ гэдэг бол цэвэр реклам сурталчилгааны агуулгатай. Реклам, мэдээ хоёрын үндсэн ялгаа нь нэг нь мөнгө төлж, бэлэн текстийг өгдөг бол нөгөө нь сэтгүүлч өөрөө явж бэлтгэхэд байдаг. Мэдээж нарийн ялгаа зааг бий. Хуулиндаа бол “Зар сурталчилгаа” гэж иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас бараа, ажил, үйлчилгээ, төсөл, үйл ажиллагаа /цаашид “бүтээгдэхүүн” гэх/-ны зах зээлийн эрэлтийг нэмэгдүүлэх, боломжит хэрэглэгчийн анхаарлыг татах зорилгоор олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болон бусад хэлбэрээр түгээсэн мэдээллийг” хэлнэ гэчихсэн байна. Энэ утгаараа Макдоналдс мэдээ биш реклам гэж би хувьдаа ойлгож байгаа. Үүний оронд Женко Баттулга – АПУ Батхүү, эсвэл Оюутолгой, Төмөр зам, Эрдэнэт, Сугар, бүр нийгмийн өөр нэг эмзэг сэдэв сонгоод өөрөө худал мэдээлэл бэлдэж, түүнийгээ сэтгүүлч, захирал, маркетингийн менежерт мөнгө төлж цацуулсан бол энэ жинхэнэ BOOOM болж, Монгол ТВ-н зорилго 100 хувь биелэх байлаа. Магадгүй Р.Амаржаргал Фортууны оронд сайд болохоор тохироо хийжээ гээд түүнийгээ мөнгө төлөөд цацуулж болох. 

Бүгд хууль зөрчсөн

News.mn сайт онцлох хэсэгтээ “Монгол HD ТВ-ийн өмнөөс уншигчдаасаа хүлцэл өчье “ гэсэн гарчигтай мэдэгдэл гаргаж. Үндсэн санаа нь бид бизнес мэдээний буландаа орлуулсан, цэвэр реклам гэжээ. Тэдний зөв. Гэхдээ сурталчилгаа ч гэсэн өөрийн хуультай байдгийг санах хэрэгтэй. 2002 онд батлагдсан Зар сурталчилгааны тухай хууль гэж бий.

Хуулийн 6.1-т, “Зар сурталчилгаа нь үнэн, хэрэглэгчдэд хүртээмжтэй байж, агуулга, хэлбэр, түүнийг түгээж байгаа арга хэрэгслээс үл хамааран зар сурталчилгаа гэж ойлгогдохоор байна” гэжээ. Энэ утгаараа сонинууд болон сайтууд бэлдэж өгсөн рекламыг нь сурталчилгаа байдлаар гаргасан болохоор буруудах зүйлгүй. Харин телевизүүд рекламынхаа цагаар биш мэдээллийн хөтөлбөрийн цагаар цацсан болохоор уг заалтыг зөрчиж таарч байгаа юм.

Мөн хуулийн 11.3-т “Улс орны болон дэлхий дахины амьдралын цаг үеийн шинжтэй үйл явдлын талаархи тогтмол мэдээллийн дундуур зар сурталчилгаа нэвтрүүлэхийг хориглоно” гэсэн байна. Макдоналдсын мэдээ мэдээллийн хөтөлбөр дундуур явсан. Хууль зөрчсөн үү зөрчсөн. Монголын телевизүүд бүгд мэдээллийн хөтөлбөрийнхөө дундуур реклам явуулдаг. Бүтэн хоёр цагийн мэдээллийн хөтөлбөр гэж заачихаад тал нь реклам явдаг телевизүүд олон бий. Хуулиас нуухын тулд “Бизнес мэдээ” гэдгээр халхавчилдаг байх. Ингээд үзэхээр Монголын телевизүүд Зар сурталчилгааны тухай хуулийг бүгд зөрчдөг гэсэн үг. Харин хэн хариуцлага тооцдогийг нь хэлж мэдэхгүй юм.

Мөнгө төлсөн л бол ямар ч рекламыг цацах ёстой юу гэдэг асуудал бий. Зар сурталчилгааны бодит үнэнийг зарлуулсан байгууллага, хувь хүн бүрэн хариуцна гэсэн бичигдээгүй “зарчим” манай улсад үйлчилдэг. Гэхдээ ийм заалт ямар ч хуулинд байдаггүй юм билээ. Үүнийг хуульчилж, дүрэм журам тогтоох гэж оролдож байсан ч бүтэлтэй зүйл болоогүйг санаж байна. Ямар ч байсан Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийн З.1-т “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл нь өөрийн нийтэлж, нэвтрүүлж байгаа зүйлийнхээ төлөө хариуцлага хүлээнэ. Төрөөс олон нийтийн мэдээллийн агуулгад хяналт /цензур/ тогтоохгүй” гэсэн заалт байдаг юм байна. Эхний өгүүлбэр нь их аюултай утгатай шүү.

Тэгвэл хэвлэл мэдээллийн байгууллага худлаа, хуурамч зар сурталчилгаа явуулахаас сэргийлж болох заалт Зар сурталчилгааны хуульд байдаг юм байна. Хуулийн 21.1-т, “Зар сурталчилгаа бүтээгч, түгээгч тухайн зар сурталчилгаа үнэн зөв болохыг нотлох баримтыг зар сурталчилгаа захиалагчаас шаардах эрхтэй” гэсэн заалт байна. Дээрх 9 байгууллагын ганц нь ч энэ эрхээ эдлээгүй, нотлох баримт шаардаагүй, мөнгө л шилжүүлбэл ОКЕЙ гэснийг бүгд харсан. Эрхийг эдлэхгүй байж болно л доо. Үүрэг биш хойно заавал биелүүлэх шаардлага ч байхгүй. Гэхдээ маркетингийн менежерүүд энэ заалтыг цээжлээд авчихад гэмгүй л байх.

Мөн хуулийн 6.2-т, “Тусгай зөвшөөрөлтэйгээр эрхлэх үйл ажиллагаатай холбоотой бичмэл зар сурталчилгаанд тусгай зөвшөөрөл олгосон эрх бүхий байгууллагын нэр, зөвшөөрлийн дугаарыг тусгасан байна”. 12.2-т, “Интернэтээр түгээж байгаа зар сурталчилгаанд зар сурталчилгаа түгээгчийн нэр, хаяг, харилцах утас зэрэг хэрэглэгч холбоо тогтооход шаардлагатай бусад мэдээлэл байна” гэжээ. Уг заалт сонин, сайтуудад хамааралтай гэж болохоор. Реклам өгөгч нь өөрийнхөө тусгай зөвшөөрлийн дугаарыг, холбоо тогтоох хаяг, утсыг рекламандаа оруулаагүй байна. Хуулийн дагуу реклам бүтээгч нь уг хариуцлагыг хүлээх болно. Реклам түгээгч түүнийг нь шалгаж болно. Шалгахгүй ч байж болно. Ингээд үзвэл Монгол ТВ-н “туршилт”-ад сайт, сонингоос илүүтэй телевизүүд “унасан” гэж хэлж болно.

Гэхдээ Монгол ТВ агуулгын том алдаа гаргасан гэж үзэж болно. Тэд Монголд мэдээ, реклам 2-ын ялгаа ямар байдгийг мэддэггүй бололтой. Магад сэтгүүлчид нь туршлага дутсан байж болно. Эсвэл олон улсын жишиг нь Монголынхоос өөр байдаг ч байж болно. Үгүйсгэхгүй. Эсвэл бүгдээрээ хэлэлцэж байгаад биш ганц хоёр хүний санаачилга байж болно. 

Хяналтгүй мэдээ

Өнөөдөр сэтгүүл зүйн салбарт коопи-паастын арми улам бүр хүчирхэгжсээр байгаа. “Телевизүүдийн мэдээг өдөр тутмын сонинууд бэлдэж өгдөг” гээд нэг сонины эрхлэгч ярьсан удаатай. Дутуу санагдаж байна. Өнөөдөр сонин-сайт-телевиз-сайт-сонин-телевиз гэсэн гинжин холбоонд мэдээ ямар ч шүүлтүүргүй, шалгалтгүй дураараа урсаж байгаа. Гэхдээ мэдээллийн цөм нь өдөр тутмын сонинуудаас гардаг. Одоо бүр Фейсбүүк, Твиттер гэсэн олон нийтийн сүлжээ дээр нь хүч хавсарчихсан. Эндээс хэрэглэгч, үзэгч, уншигч яаж бодит үнэн мэдээллийг хүлээж авах ёстой юм бэ? Би хувьдаа хариулт хэлж мэдэхгүй байгаа.

Монгол ТВ өөрөө мэдээгээ хянадаг юм уу? Адилхан л бохир сэтгүүл зүй байж ... бла бла бла гээд салбарынхнаас нь шүүмжлэлүүд хөвөрч байна. Миний бодлоор Монголд мэдээгээ хянадаг байгууллага хуруу дарам цөөхөн шүү. Өөрийнхөө нэг мэдээн дээр жишээ татая.

“Оюутолгой” ХХК-ийн ТУЗ-ийн Монголын талын 3 гишүүн шинээр томилогдсоныг анхлан олон нийтэд хүргэсэн юм. Тухайн үедээ зориуд хэд хэдэн өгүүлбэр оруулж, зургийг нь эвлүүлж, Mining Journal гэж тамгалж байв. Орой нь миний мэдээ яаж цацагдах нь вэ гэдгийг танадлаа. Монгол HD, Ийгл, бүр Блүүмбэрг ТВ Монгол хүртэл цацаж байв. Нэг зүйлийг баттай хэлнэ. Миний мэдэхийн Блүүмбэрг,  Монгол ТВ хоёр мэдээллийг баталгаажуулж чадаагүй шууд цацсан. Ийгл-д баталгаажуулах үндсэн эх сурвалж байгаа болохоор баталгаажуулсан эсэхийг мэдэхгүй. Маргааш нь нөгөө том том гээд байдаг 5-6 сонин дээр мэдээ маань яг тэр чигээрээ гарсан байв. Зарим нь бүр Mining Journal гэсэн тамгатай зургийг нь хүртэл копидсон байгаа юм.

Ийм тохиолдол Монголд хар мянгаараа байгаа. Бүр бүх сонин, сайтын мэдээ тавьчихаад түүгээрээ реклам авдаг сайтууд ч олон бий. Монгол ТВ ч бас тэдний адил мэдээ ашигладаг уу гэвэл ашигладаг. Олон нийтийн бүх л мэдээллийн хэрэгсэл ийм байгаа. Үүнийг өөрчлөх ёстой юу гэвэл ёстой. Харин яаж гэдэгт тохирсон шийдэл одоо болтол гараагүй л байна. 

Төгсгөлийн үгс

Магадгүй Монгол ТВ-н “туршилт” ийм байдлыг тодорхой хэмжээнд хязгаарлахад нэмэр болно байх гэж хувьдаа итгэлтэй байгаа. Ийм “туршилт” хийснээрээ “Бид эхлээд энэ байдлаас гарна” гэдгээ үзэгчид, салбарынхныхаа өмнө зарлаж байна гэж ойлгож байгаа.

Тэд өөрийнхөө нэр хүндээр дэнчин тавьж, сэтгүүлзүйн салбарт нэг цочроо өглөө гэж бодож байгаа. Одоо рекламны менежерүүд реклам авахдаа ядаж ганц ч гэсэн асуулт асуудаг болох байх. Сэтгүүлчид маань ч аливаа мэдээллийг боломжийн хэрээр нягталж, шалгадаг болно байх.  Монгол ТВ-н дутуу дулимаг туршилтын үр дүн л энэ байх.

Тэдний “туршилт” –ыг сэтгүүлч нөхдийн маань ихэнх нь таагүй хүлээж авч байна. Гэхдээ найзуудаа, нэг ч гэсэн телевиз ийм оролдлого хийсэнд нь баярлалаа гээд хэлж болохгүй гэж үү? Сэтгүүлзүйн бугшсан байгаа энэ бохир заваан бүхнийг сэтгүүлчид нь, хэвлэлийн байгууллага нь дотроосоо санал санаачилга гаргаж, өөрчлөх ёстой биз дээ? Хэн нэг нь түрүүлж ямар нэг үйлдэл хийх ёстой биз дээ? Монгол ТВ-н хийсэн энэ үйлдлийг өрсөлдөгч ч гэх юм уу, дайсны нүдээр битгий хараач гэж нөхдөөсөө, ялангуяа залуу сэтгүүлчдээсээ хүсмээр байна. Би эзэд, эрхлэгч, захирлуудаас биш сэтгүүлчдээсээ хүсч байгаа юм шүү. Ийм оролдлогуудыг элдвээр шүүмжлээд, няцаагаад байвал ийм оролдлого хийх хүн, байгууллага дахиж гарч ирэхгүй. Бид хэзээ ирэхийг нь мэдэхгүй тэр эрүүл саруул сэтгүүлзүйг хүлээгээд бахь байдгаараа хэчнээн жил явахыг ч мэдэхгүй юм.

Төгсгөлд нь, өөр ямар нэг сонин, телевиз, магадгүй Монгол ТВ дахиад маш ул суурьтай “туршилт” хийнэ гэдэгт итгэлтэй байгаа.